Arap Baharı devletlerinde 11 sene sonradan gelinen benek siyasal istikrarsızlık

Lebanon

Ekonomik ve siyasal krizlerden çıkamayan sağlam aşırı ülkede, 11 sene ilkin dile getirilen talepler karşılanmadı ve balans sağlanamadı.

Bu durum, bu ülkelerdeki otoriteleri, siyasal yaşamı baştan tasarım geçirmek düşüncesince harekete geçmeye itti.

Bu kapsamda bazısı Arap vatanlarında siyasal güçlerle diyalog süreçleri başlatıldı. Bazılarında ise sıkıntılı hükümet ihdas süreci halen bitmeme ediyor.

Tunus

Tunus Cumhurbaşkanı Kays Said, 25 Temmuz 2021'de açıklamış yer aldığı dehşet kararlarla yargı, teşri ve yürütmeyi yegâne elde topladı.

Said, 13 Aralık 2021'de "siyasi krizden çıkışın biçim haritası"nı açıkladı. Buna gereğince ülkede 25 Temmuz 2022'de Anayasa değişikliği referandumu, 17 Aralık 2022'de de er umumi intihap yapılacağı duyuruldu.

Anayasa referandumuna tedarik amacıyla 20 Mayıs'ta millî diyalog sürecini başlatan Said, bunun öncesinde de halkı demokratik transformasyon sürecine engelleme geçirmek düşüncesince "e-Ulusal İstişare Kapısı"nı yaşama geçirdi. E-İstişare 15 Ocak'ta resmi şekilde hizmete açıldı.

Tunus'ta 20 Mayıs'ta Resmi Gazete'de piyasaya sürülen kararnameyle, Anayasa Hukuku Profesörü Sadık Beliyd'in koordinatörlüğünü yürüteceği Yeni Cumhuriyet İçin Ulusal İstişare Komitesi ile bir tanesi anayasal ve siyasal reformlar ötekisi hesaplı ve içtimai reformlar dalında çalışacak dü ast komisyondan kurulması kararlaştırıldı.

Kararnameye gereğince siyasal partiler millî diyalog haricinde bırakıldı. Siyasi partilerin millî diyalog haricinde bırakılmasına ülkedeki siyasal ve çırçıplak şirketler reaksiyon gösterdi.

Moritanya

Moritanya Meclisindeki partiler, Şubat 2021'de hükümetle siyasal diyaloğun biçim haritasını içeren birlikte doküman sundu.

Moritanya Cumhurbaşkanı Muhammed Vild Şeyh el-Gazvani, Eylül 2021'de nazar boncuğu mevzunun ve bireyin dışarda bırakılmayacağı eksiksiz birlikte siyasal diyalog lafı verdi.

Ancak Cumhurbaşkanlığı Genel Sekreteri Yahya Vild Ahmed el-Vakf, 2 Haziran'da, olan durumun diyaloğun hedeflerini gerçekleştirmeye akla yatkın olmadığını söyleyerek sürecin askıya alındığını açıkladı.

Vakf, diyalog sürecinin durdurulmasının iptali anlamına gelmediğini, bilakis, nazar boncuğu tarafın dışlanmayacağı şümullü birlikte biçim üstünde anlaşmaya ulaşmak düşüncesince topun siyasal yelpazenin bileşenlerine atıldığını söyledi.

Bunun dair 3 Haziran'da 6 parti, siyasal diyaloğun askıya katılması kararıyla ait "sırtımızdan vurulduk" değerlendirmesi yapmış oldu ve açıklayan gerekçeleri esassız buldu.

Cezayir

Cezayir sav ajansı APS'de, 3 Mayıs'ta "Abdulmecid Tebbun: Birleştirici Cumhurbaşkanı" başlığıyla çelimsiz birlikte dağ bayır yayımlandı.

Yazıda, "Kırmızı çizgiyi aşanlar ve vatanlarına sırtlarını dönenler dünya toplumdaki olan tartışmalarla rastgele birlikte devir ilgilenen Cumhurbaşkanı Tebbun'un eli her insana ve rastgele birlikte devir açıktır. Cumhurbaşkanı ayrılma savunucusu değildir tersine buna karşıdır." ifadeleri kullanıldı.

Cezayir Cumhurbaşkanı Tebbun hâlâ ilkin de defalarca, intihap evveliyat verdiği vaatleri adına getirdiğini ve kapısının her insana belirgin bulunduğunu tekrarlamıştı.

Mısır

Mısır Cumhurbaşkanı Abdulfettah es-Sisi, ordunun yönetime el koyduğu 2014'ten buyana evvel el 21 Nisan'da ülkede siyasal diyalog başlatma niyetinde bulunduğunu tabir etti.

Bu açıklamadan 72 bugün sonra, aralarında aktivist ve siyasal tutukluların da bulunmuş yer aldığı 41 eş başıboş bırakıldı.

Daha sonradan Sisi, 26 Nisan'da namına rakip ve muhaliflerin de katılmış yer aldığı rastgele birlikte sene planlı "Mısır ailesi iftarı" programında diyalog girişimini baştan dillendirdi.

Sisi, iftarda rastgele birlikte ayrıklık olmadan ülkedeki hepsi siyasal partilerle "ulusal diyalog" süreci başlatılmasını istedi.

Uluslararası Af Örgütü meydana getirdiği açıklamada, Mısırlı muhaliflerin başıboş bırakılmasını kıvançla karşıladı ve hâlâ birlikte tomar bireyin özgürlüğüne ulaşması düşüncesince çağırma cihazı yaptı.

Lübnan

Lübnan'da 15 Mayıs'ta meydana getirilen umumi seçimlerde, İran destekli Hizbullah ve Cumhurbaşkanı Mişel Avn'ın partisi Hristiyan hür Yurtsever Hareketi'nin başını çekmiş yer aldığı ittifak, 128 sandalyeli Mecliste çoğunluğu yitirdi.

İran ve Suriye'deki Beşşar Esed diyetine andıran bloku meydana getiren Hizbullah, Şii Emel Hareketi ve hür Yurtsever Hareketi'nin başka müttefikleriyle eş yer aldığı saylav sayısı ise 71'den 60'a düştü.

Mecliste nazar boncuğu siyasal bloğun çoğunluğu elde edememesi, toy hükümetin kurulması ve başvekillik koltuğu düşüncesince birlikte ad üstünde uzlaşmanın emeksiz olamayacağını gösteriyor.

Cumhurbaşkanı Mişel Avn'ın fariza süresinin de 31 Ekim 2022'de dolacak olması cezaevi önüne alındığında Lübnan'da birlikte idare boşluğu kendini hissettiriyor.

Irak

Irak'ta 10 Ekim 2021'de meydana getirilen umumi seçimlerin üstünden tahminî 8 ay geçişine karşın seçimin galibi Sadr Hareketi önderi Mukteda es-Sadr ile emektar başbakanlardan Kanun Devleti Koalisyonu önderi Nuri el-Maliki arasındaki hesaplaşma dolayısıyla uzlaşma sağlanamıyor ve hükümet kurulamıyor.

Sadr, Kanun Devleti Koalisyonu özellikle edinmek neredeyse bazısı güçleri temiz dışı bırakarak "çoğunluk hükümeti" kurmaya çalışıyor.

Kanun Devleti Koalisyonu ile Haşdi Şabi komutanı Hadi Amiri başkanlığında 17 sandalyesi olan Fetih Koalisyonu ve başka Haşdi Şabi gruplarının katılımıyla kurulan "Koordinasyon Çerçevesi" ise Sadr'ın bu yönlendirmelerine dirlik çıkıyor ve Meclisteki hepsi partilerin kuma olabileceği "uzlaşı hükümeti" kurulmasını istiyor.

Irak'ta Saddam Hüseyin'in devrildiği 2003'ten buyana geçindiren teamüle göre, sedir başkanlığına Sünniler, cumhurbaşkanlığına Kürtler, başbakanlığa ise Şiiler getiriliyor.

Yemen

Yemen, İran destekli Husilerin, Eylül 2014'te yasal hükümete dirlik gerçekleştirdiği darbeyle hüküm sarmalının içerisine sürüklendi. Suudi Arabistan öncülüğündeki kuma patronaj güçleri de Mart 2015'te yasal hükümetin beraberinde bu sarmala engelleme oldu.

Savaş dolayısıyla ülkede yaşanmış olan hesaplı ve insancasına krize eritme bulunması ve mütareke sağlanması amacıyla icap diyalekt gerekse arsıulusal kurda icraat bitmeme etti.

Son şekilde Körfez İşbirliği Konseyinin (KİK) diyalog girişimleri kapsamında Yemenli etraf 29 Mart'ta Suudi Arabistan'ın başkenti Riyad'da birlikte araya geldi.

Husiler, diyaloğu kıvançla karşıladıklarını fakat görüşmelerin "Yemen'deki saldırılara katılmamış nötr birlikte ülkede yapılması" şartını encam sürdü.

BM Yemen hususi Temsilcisi Hans Grundberg ise "Yemen hükümeti ve Husilerin 2 Nisan'dan itibaren hava, yağız ve çokluk operasyonlarını 2 ay süresince durdurmayı ikrar ettiğini" duyurdu.

İki ay süresince ihlallere karşın bitmeme fail ateşkes, sürenin dolmasına saatler kaldığında 2 Haziran'da 2 ay hâlâ uzatıldı.

Öte taraftan Yemen Cumhurbaşkanı Abdurabbu Mansur Hadi, 7 Nisan'da, Reşad el-Alimi başkanlığında 8 üyeden oluşan lodosluk ve kuzeyden ehemmiyetli siyasal aktörlerin yer aldığı Başkanlık Konseyini kurduğunu ve hepsi yetkilerini bu konseye devrettiğini duyurdu.

Libya

Libya'da 42 sene süresince iktidarı elinde markajcı Muammer Kaddafi'nin 20 Ekim 2011'de öldürülmesinin arkası sıra diyar siyasal krize girdi ve istikrasızlık ortamı andıran vakte derece sürdü. Geçiş sürecini kumanda etmek neredeyse 10 Mart 2021'de Ulusal Birlik hükümetinin kurulmasıyla ülkede siyaseten birlikte teferrüç yaşandı.

Ülkedeki krize siyasal eritme düşüncesince BM öncülüğünde 5 Şubat 2021'de Cenevre'de birleşen Libya Siyasi Diyalog Forumu üyelerinin oylaması sonucunda, 24 Aralık 2021'de yapılmasına değişmeyen maruz seçimlere derece ülkeyi yönetecek muvakkat yönetimin Başkanlık Konseyi Başkanlığına Muhammed Menfi, Başbakanlığa da Abdulhamid Dibeybe seçildi. Ancak intihabat kararlaştırıldığı denli 24 Aralık 2021'de yapılamadı.

Tobruk'taki Temsilciler Meclisi, olan Ulusal Birlik Hükümeti'nin fariza süresinin 24 Aralık 2021'de dolduğu nedeni öne sürülerek 10 Şubat 2022'de ülkenin batısındaki milletvekillerinin çoğunun katılmadığı celsede Fethi Başağa'yı başvekil seçti. Tobruk'taki Meclis 1 Mart'ta da Başağa hükümetine güvenoyu verdi.

Dibeybe ise Temsilciler Meclisini Cenevre Anlaşması'nda belirlenen biçim haritasından ayrılmakla suçlayarak, görevinin başlangıcında olduğunu, rolü fakat seçme birlikte hükümete konfirmasyon edeceğini açıkladı.

Ülkede tahminî 3 aydır Dibeybe ve Başağa'nın önderlik etmiş yer aldığı dü ayrı hükümet bulunuyor. Bu boyut Libya'nın baştan hüküm sarmalına sürüklenmesi endişelerini artırıyor.

Sudan

Sudan'da 2018'deki enli katılımlı gösterilerin arkası sıra 30 salname Ömer el-Beşir yönetiminin sona ermesiyle başlamış olan intikal devrinde Abdullah Hamduk liderliğinde 5 Eylül 2019'da intikal sürecinin evvel hükümeti kuruldu.

Hamduk, 3 Ekim 2020'de ülkedeki silahlı gruplarla Güney Sudan'ın başkenti Cuba'da sulh anlaşmasının imzalanmasının arkası sıra emektar hükümeti feshedip 9 Şubat 2021'de toy kabinesini kurdu.

Ordu ile çırçıplak idare ortada kudret savaşı ve ağır düşün ayrılıkları yaşanması kararı Sudan Egemenlik Konseyi Başkanı Orgeneral Abdulfettah el-Burhan, 25 Ekim 2021'de dehşet eritme (OHAL) duyuru etti. Bu müddet ortamında Sudan'da Burhan'ın kararlarına dirlik gösteriler düzenlendi.

Ordu komutanı Burhan, askeri vuruş yaptığını reddederken almış yer aldığı tedbirlerin "geçiş sürecinin gidişatını düzeltmeyi" amaçladığını vurgulayarak, iktidarı intihabat yahut millî birlikte uzlaşma kanalıyla sivillere devretmeyi üstlenme etti.

Sudan'daki BM Geçiş Entegre Misyonu (UNITAMS), Afrika Birliği (AfB) ve Doğu Afrika'da Hükümetlerarası Kalkınma Otoritesinden (IGAD) oluşan müselles mekanizma, 12 Nisan'da Sudan'daki siyasal krizin çözümü düşüncesince anayasal düzenlemeler, başvekil ve bakanların seçilmesine bağlı kriterlerin tanımlanması, vatandaşların acele gereksinimlerine müteveccih birlikte düzentileme programı oluşturulması ve adaletli intihabat ayarlamak düşüncesince stabil ve eskiden birlikte tasar oluşturulmasını içeren 4 eksenli teşebbüs sundu.

Üçlü mekanizma, 27 Nisan'da, Sudan‘da etraf arasındaki millî diyaloğun mayısın ikinci haftasında başlatılacağını duyurdu, 13 Mayıs'ta da bilvasıta görüşmelere başlandı.

Muhalif kuma patronaj Özgürlük ve Değişim Bildirgesi Güçleri (ÖDBG) özellikle edinmek neredeyse bazısı güçlerin, rastgele birlikte diyaloğa girmeden ilkin ortamın yatıştırılması yönündeki talebi cıvıl cıvıl komutanı Burhan kabilinden cevap buldu ve 7 ay geçindiren OHAL 29 Mayıs 2022'de kaldırıldı.

OHAL'in kaldırılmasının arkası sıra 30 Mayıs'ta da 63 siyasal mevkuf başıboş bırakıldı.